Μελέτη Νίκου Καρδούλα: Πόσο αποτελεσματικές ήταν οι χώρες της ΕΕ στην αντιμετώπιση της πανδημίας

Κοινός στόχος όλων των κυβερνήσεων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν και είναι η ελαχιστο...

Κοινός στόχος όλων των κυβερνήσεων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν και είναι η ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών. Για το σκοπό αυτό όλες οι χώρες εφάρμοσαν μέτρα περιορισμών και μετακινήσεων, χάραξαν πολιτικές υγείας και εμβολιασμών και αναδιάρθρωσαν τα Εθνικά Συστήματα Υγείας (ΕΣΥ) τους. 

Η παρούσα μελέτη διερευνά την κοινή αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών μέτρων, των εμβολιασμών Covid-19 και των ΕΣΥ των 27 χωρών της ΕΕ, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι θάνατοι, από την αρχή της πανδημίας μέχρι και τον Ιούνιο του 2022, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων (Data Envelopment Analysis).

Σύμφωνα με τη μελέτη, τον κυριότερο ρόλο στην αντιμετώπιση της πανδημίας έπαιξαν τα εθνικά συστήματα υγείας, ενώ τα αυστηρότητα μέτρα δεν συνέβαλαν στη δραστική μείωση ανθρώπινων απωλειών, με εξαίρεση την Κύπρο.

Οι χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμών, οι οποίες είχαν και τα χειρότερα ΕΣΥ γενικότερα, κατατάχθηκαν στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ.

Η Ελλάδα που είχε τα 2α αυστηρότερα μέτρα, ήταν 12η στους εμβολιασμούς και είχε το 7ο χειρότερο ΕΣΥ, κατατάχθηκε 17η μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ. Στην Ελλάδα φαίνεται ότι τον κυριότερο λόγο έπαιξε το ΕΣΥ, ανεξάρτητα από τα αυστηρά μέτρα και τους εμβολιασμούς.

1. Εισαγωγή

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει το κατά πόσο συνέβαλαν από κοινού τα μέτρα, οι εμβολιασμοί Covid-19 και τα ΕΣΥ όλων των χωρών της ΕΕ, στην κοινή ελαχιστοποίηση της θνησιμότητας Covid-19 και της υπερβάλλουσας θνησιμότητας, από την αρχή της πανδημίας μέχρι και τον Ιούνιο του 2022 (28 μήνες) και να συγκρίνει τις πολιτικές απαντήσεις των κυβερνήσεων της ΕΕ για να ανταποκριθούν στην ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών από την πανδημία. 

H υπερβάλλουσα θνησιμότητα υπολογίζει τον αριθμό των ανθρώπων που πέθαναν από οποιαδήποτε αιτία στη διάρκεια της πανδημίας και τον συγκρίνει με μια ιστορική γραμμή βάσης από προηγούμενα χρόνια, σε μια περίοδο που δεν επηρεάστηκε από την πανδημία. Στην υπερβάλλουσα θνησιμότητα περιλαμβάνονται τόσο η άμεση επίδραση της πανδημίας στους θανάτους, όσο και η έμμεση επίδραση της πανδημίας στους θανάτους από άλλες αιτίες, όπως θα μπορούσε να αναμένεται από τη διακοπή των υπηρεσιών υγείας ή από ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές και περιορισμούς.

Επειδή η διεθνής σύγκριση των δεδομένων που σχετίζονται άμεσα με τους θανάτους από COVID-19 μπορεί να αμφισβητηθεί λόγω διαφορετικών κανόνων για την ταξινόμηση αιτιών θανάτων, καθώς και λόγω πολλών θεμάτων ελλιπούς κάλυψης, η υπερβάλλουσα θνησιμότητα παρέχει ένα γενικό μέτρο του αντίκτυπου της κρίσης στη θνησιμότητα, επειδή περιλαμβάνει όλους τους θανάτους ανεξάρτητα από την αιτία τους.

Η μέθοδος της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων (ΠΑΔ) που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη, είναι μία μέθοδος που συγκρίνει την αποτελεσματικότητα οργανισμών και παραγωγικών μονάδων και εκτιμά ποσοτικά την αποτελεσματικότητα σε κάθε οργανισμό και κάθε μονάδα ξεχωριστά, με σκοπό τον προσδιορισμό των πηγών μη αποτελεσματικότητας και τη βελτίωσή τους αν είναι δυνατό, προκειμένου να ανταπεξέλθουν καλύτερα στο ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Η μέθοδος της ΠΑΔ που αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο λήψης αποφάσεων, είναι μία μέθοδος γραμμικού προγραμματισμού που εκτιμά την σχετική αποτελεσματικότητα μεταξύ οργανισμών και παραγωγικών μονάδων, εισάγοντας τις ανάλογες εισροές και εκροές. Στην παρούσα μελέτη τους οργανισμούς αποτέλεσαν οι χώρες της ΕΕ, ως εισροές τέθηκαν τρεις παράμετροι, τα κυβερνητικά μέτρα, οι εμβολιασμοί Covid-19 και οι αξιολογήσεις των ΕΣΥ και ως εκροές τέθηκαν δύο παράμετροι, η θνησιμότητα Covid-19 και η υπερβάλλουσα θνησιμότητα.

2. Δεδομένα και μεθοδολογία

Τα δεδομένα για την υπερβάλλουσα θνησιμότητα προέρχονται από την Eurostat, η οποία τα δημοσίευσε τον Αύγουστο του 2022 και στα οποία περιλαμβάνεται η υπερβάλλουσα θνησιμότητα όλων των χωρών της ΕΕ και για κάθε μήνα, από το Ιανουάριο του 2020 έως και τον Ιούνιο του 2022, ως ποσοστά των μηνιαίων πρόσθετων θανάτων το 2020-2022 σε σύγκριση με το μέσο όρο των μηνιαίων θανάτων το 2016-2019, που χρησιμοποιήθηκε ως γραμμή βάσης. Από τα στοιχεία της Eurostat υπολογίσθηκε ο μέσος όρος της υπερβάλλουσας θνησιμότητας για κάθε χώρα της ΕΕ, για τη χρονική περίοδο από το Μάρτιο του 2020 έως και τον Ιούνιο του 2022.

Τα δεδομένα για τη θνησιμότητα Covid-19 προέρχονται από την παγκόσμια πλατφόρμα «Our World in Data» και καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το Μάρτιο του 2020 έως και τον Ιούνιο του 2022. Για κάθε χώρα υπολογίσθηκε ο μέσος όρος της θνησιμότητας Covid-19 (θάνατοι ανά 1.000 άτομα).

Τα δεδομένα για τα κυβερνητικά μέτρα προέρχονται από το «Δείκτη περιορισμών και πολιτικών υγείας» του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ένα δείκτη με τιμές από 0 έως 100, που βασίζεται σε 13 δείκτες απόκρισης πολιτικής και είναι δομημένος σε δύο διαστάσεις, τις πολιτικές περιορισμού και κλεισίματος και τις πολιτικές συστημάτων υγείας. Στις πολιτικές περιορισμού και κλεισίματος (lockdown) περιλαμβάνονται το κλείσιμο των σχολείων, των χώρων εργασίας και των μέσων μαζικής μεταφοράς, η ακύρωση δημόσιων εκδηλώσεων, οι περιορισμοί στις συγκεντρώσεις, στην εσωτερική μετακίνηση και στις διεθνείς μεταφορές και οι ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. Στις πολιτικές των συστημάτων υγείας περιλαμβάνονται οι πολιτικές για τα τεστ, τους εμβολιασμούς, την κάλυψη προσώπου, την ιχνηλάτηση των επαφών, την προστασία των ηλικιωμένων και οι επενδύσεις έκτακτης ανάγκης στην υγειονομική περίθαλψη. Για κάθε χώρα υπολογίσθηκε ο γενικός μέσος όρος του δείκτη, από το Μάρτιο του 2020 μέχρι και τον Ιούνιο του 2022.

Τα δεδομένα για τους εμβολιασμούς Covid-19 προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) και καλύπτουν τη χρονική περίοδο από την έναρξη των εμβολιασμών (Δεκέμβριος του 2020), μέχρι και τον Ιούνιο του 2022 και εκφράζονται ως ποσοστά των πλήρως εμβολιασμένων στον πληθυσμό κάθε χώρας.

Τα δεδομένα για τα ΕΣΥ προέρχονται από τις αξιολογήσεις, που έκαναν τέσσερα παγκόσμια ινστιτούτα στα ΕΣΥ (Economist Impact, Geoworld, Health Consumer Powerhouse και Lecatum) και η παγκόσμια πλατφόρμα Numbeo, με τιμές από 0 έως 100, για τη χρονική περίοδο 2020-2021, από τις οποίες υπολογίσθηκε ο μέσος όρος τους. Για την αξιολόγηση των ΕΣΥ τα ινστιτούτα λαμβάνουν υπόψη τις υποδομές υγειονομικής περίθαλψης, το υγειονομικό προσωπικό, το κόστος για την υγεία, τη διαθεσιμότητα φαρμάκων, την υγειονομική κάλυψη, την προσβασιμότητα στην υγεία, τη δυνατότητα ασθενών να επιλέγουν τον γιατρό τους και την ασφάλισή τους, τη σωματική και ψυχική υγεία, την πρόληψη, την ανίχνευση και την αναφορά, την ταχεία αντίδραση, τους παράγοντες κινδύνου, τη μακροζωία, την ετοιμότητα των κυβερνήσεων και πολλούς άλλους παράγοντες υγείας.

Όλα τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη απεικονίζονται στον παρακάτω Πίνακα από τον οποίο συμπεραίνεται:

• Τα αυστηρότερα κυβερνητικά μέτρα είχε η Ιταλία και ακολουθούσαν η Ελλάδα, η Αυστρία, η Κύπρος και η Γερμανία, ενώ τα χαλαρότερα μέτρα είχε η Εσθονία, ακολουθούμενη από τις Σουηδία, Βουλγαρία, Φινλανδία και Λετονία.

• Το υψηλότερο ποσοστό εμβολιασμού Covid-19 είχε η Πορτογαλία και ακολουθούσαν η Μάλτα, η Δανία, η Ιταλία και η Ιρλανδία, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό είχε η Βουλγαρία, ακολουθούμενη από τις Ρουμανία, Σλοβακία, Κροατία και Σλοβενία.

• Το καλύτερο εθνικό σύστημα υγείας είχε η Δανία και ακολουθούσαν η Φινλανδία, η Ολλανδία, η Γαλλία και η Αυστρία, ενώ το χειρότερο εθνικό σύστημα υγείας είχε η Ρουμανία, ακολουθούμενη από τις Κύπρο, Ουγγαρία, Βουλγαρία και Πολωνία.

• Τη χαμηλότερη θνησιμότητα Covid-19 είχε η Φινλανδία και ακολουθούσαν η Δανία, η Κύπρος, η Ολλανδία και η Μάλτα, ενώ την υψηλότερη θνησιμότητα είχε η Βουλγαρία, ακολουθούμενη από τις Ουγγαρία, Κροατία, Τσεχία και Σλοβακία.

• Τη χαμηλότερη υπερβάλλουσα θνησιμότητα είχε η Σουηδία και ακολουθούσαν η Δανία, η Ιρλανδία, η Γερμανία και η Φινλανδία, ενώ την υψηλότερη υπερβάλλουσα θνησιμότητα είχε η Βουλγαρία, ακολουθούμενη από τις Πολωνία, Κύπρο, Σλοβακία και Ρουμανία.

Στη συνέχεια εφαρμόσθηκε η μέθοδος της ΠΑΔ χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο DEAP του πανεπιστημίου Queensland της Αυστραλίας, όπου ως οργανισμοί τέθηκαν οι χώρες της ΕΕ, ως εισροές τέθηκαν οι μέσοι όροι του δείκτη περιορισμών και πολιτικών υγείας, τα ποσοστά των εμβολιασμών και τα ποσοστά αξιολόγησης των ΕΣΥ και ως εκροές τέθηκαν οι θνησιμότητες Covid-19 και οι υπερβάλλουσες θνησιμότητες. Επειδή οι εμβολιασμοί άρχισαν κυρίως τον Ιανουάριο του 2021, εφαρμόσθηκε δύο φορές η μέθοδος της ΠΑΔ, μία για το 2020 χωρίς τους εμβολιασμούς και μία από τον Ιανουάριο του 2021 έως και τον Ιούνιο του 2022. Από τη βαθμολογία της μεθόδου ΠΑΔ για τα 2020 και 2021-2022, υπολογίσθηκε τελικά ο μέσος όρος των ποσοστών αποτελεσματικότητας κάθε χώρας της ΕΕ, για την ελαχιστοποίηση ανθρώπινων απωλειών, από το Μάρτιο του 2020 μέχρι και τον Ιούνιο του 2022.

3. Αποτελέσματα

Στο παρακάτω γράφημα απεικονίζονται τα ποσοστά της κοινής αποτελεσματικότητας των κυβερνητικών μέτρων, των εμβολιασμών Covid-19 και των Εθνικών Συστημάτων Υγείας των 27 χωρών της ΕΕ, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι θάνατοι, για το χρονικό διάστημα από το Μάρτιο του 2020 έως και τον Ιούνιο του 2022, από το οποίο συμπεραίνεται:

• Την καλύτερη επίδοση είχε η Φινλανδία (97%), ακολουθούμενη από τις Δανία (95%), Ιρλανδία (87%), Κύπρο (83%) και Γερμανία (69%).

• Τη χειρότερη επίδοση είχε η Βουλγαρία (17%), ακολουθούμενη από τις Ουγγαρία (25%), Πολωνία (25,8%), Κροατία (25,9%) και Τσεχία (28%).

• Η Ελλάδα με αποτελεσματικότητα 49%, κατατάχθηκε 17η μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ.

5. Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα που προκύπτουν για την αποτελεσματικότητα των χωρών της ΕΕ στην αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι:

• Η Φινλανδία και η Δανία που είχαν τα καλύτερα ΕΣΥ, υψηλά ποσοστά εμβολιασμών (79% και 82% αντίστοιχα) και χαλαρά μέτρα γενικά (4η και 10η αντίστοιχα ως προς τη χαλαρότητα), είχαν τις καλύτερες επιδόσεις.

• Η Πορτογαλία και η Μάλτα που είχαν τα υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμών, αυστηρά μέτρα γενικά (6η και 7η αντίστοιχα ως προς την αυστηρότητα) και τα 12ο και 17ο αντίστοιχα καλύτερα ΕΣΥ, κατατάχθηκαν 18η και 11η αντίστοιχα.

• Η Ιταλία που είχε τα αυστηρότερα μέτρα, υψηλό ποσοστό εμβολιασμών (80%) και το 15ο καλύτερο ΕΣΥ, κατατάχθηκε 16η.

• Η Σουηδία που είχε τα 2α χαλαρότερα μέτρα, ικανοποιητικό ποσοστό εμβολιασμού (71%) και το 10ο καλύτερο ΕΣΥ, κατατάχθηκε 7η.

• Την έκπληξη έκανε η Κύπρος η οποία ενώ είχε τα 4α αυστηρότερα μέτρα, ήταν 13η στους εμβολιασμούς και είχε το 2ο χειρότερο ΕΣΥ, κατατάχθηκε 4η. Φαίνεται ότι στην Κύπρο είχαν αποτέλεσμα τελικά τα μέτρα και οι εμβολιασμοί, ανεξάρτητα από το ΕΣΥ.

• Η Βουλγαρία και η Ρουμανία που είχαν τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμών, από τα χειρότερα ΕΣΥ και χαλαρά μέτρα γενικά (3η και 13η αντίστοιχα ως προς τη χαλαρότητα), κατατάχθηκαν τελευταία και 22η αντίστοιχα.

• Η Ελλάδα που είχε τα 2α αυστηρότερα μέτρα, ήταν 12η στους εμβολιασμούς και είχε το 7ο χειρότερο ΕΣΥ, κατατάχθηκε 17η. Στην Ελλάδα φαίνεται ότι τον κυριότερο λόγο έπαιξε το ΕΣΥ, ανεξάρτητα από τα αυστηρά μέτρα και τους εμβολιασμούς.

*Γράφει ο Νίκος Καρδουλας

Ο Νίκος Καρδούλας είναι Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός του Ε.Μ.Π., MSc στην Αγγλία, πρώην καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Συνταγματάρχης ε.α.